Kavram Haritası

E-Öğrenme Sistemlerinin Tasarımında Kavram Haritaları, Öğrenme Nesneleri ve Eğitim Yönetim Sistemlerinin Rolü
Öğr. Gör. Dr. M. Emin Mutlu*
Öğr. Gör. Gökhan Deniz Dinçer *
Öğr. Gör. M.Recep Okur *
Öğr. Gör. Serap Şişman *
ÖZET
Öğretici ders yazılımlarında ders içeriklerinin, aktarılacak olan kavramlar şeklinde, kendi içinde anlamlı en küçük dilimlere ayrılması ve öğrencilerin bu kavramlar arasında kolayca geçişler yapabilmelerinin sağlanması, sık kullanılan yöntemlerden birisidir. Bütün bir ders programının kapsadığı kavramlar kümesi arasındaki ilişkileri ortaya çıkarmak için kavram haritaları tekniğinden yararlanılır. Cornell Üniversitesi öğretim üyelerinden Prof. Joseph D. Novak tarafından 1960’larda geliştirilen kavram haritaları tekniği, yeni kavramların öğrenilmesinde daha önceden öğrenilmiş olan kavramların önemini vurgulayan bir kurama dayanmaktadır(Lanzing, 1997).
Öğrenme nesneleri yazılım mühendisliğindeki nesne tabanlı yaklaşımların e-öğrenme ortamlarında kullanılması için gerçekleştirilen çalışmaların sonucunda ortaya çıkmışlardır. Kavram haritaları tekniğiyle elde edilen bilgi öğeleri ölçme-değerlendirme işlevleri ve içeriği tanımlayan üst bilgi ile donatılarak, tekrar kullanılabilir akıllı öğrenme nesnelerine dönüştürülürler.
Çok sayıda öğrenme nesnesinden oluşan elektronik bir eğitim ortamında, kullanıcıların bireysel öğrenme özelliklerine uygun olarak biçimlenebilen bir eğitsel sürecin gerçekleşebilmesi için, öğrenme nesneleri arasında öncelik ilişkilerinin kurulabildiği öğrenme yönetim sistemlerine ihtiyaç duyulmaktadır. Bu amaçla öğrenme nesnelerinin öğrenme yönetim sistemiyle uygun iletişimi kurabilmesi gerekmektedir. Öğrenme nesnelerinin öğrenme yönetim sistemleriyle olan iletişimlerinin standartlaştırılmasına yönelik olarak gerçekleştirilen çalışmaların başında SCORM (Paylaşılabilen İçerik Nesnesi Başvuru Modeli) gelmektedir.
Bu çalışmada e-öğrenme sistemlerinin tasarımı ve gerçekleştirilmesinde kavram haritaları, öğrenme nesneleri ve öğrenme yönetim sistemleri arasındaki süreçsel ilişki incelenmektedir.
Anahtar sözcükler: e-öğrenme, kavram haritaları, öğrenme nesneleri, öğrenme yönetim sistemleri

KAVRAM HARİTALARI
Kavram haritaları, öğrencilerin verilen yeni bilgileri öğrenirken eski bilgilerini de kullanmaları ve yeni bilgileri anlamaları, dolayısı ile anlamlı öğrenmeyi gerçekleştirebilmek için geliştirilmiştir. Bu yöntem geliştirilirken David Ausubel(1963, 1968, 1978)’in öğrenme psikolojisi ile ilgili teorileri kaynak olarak kullanılmıştır. Ausubel, öğrenmeye ilişkin olarak, yeni bilgilerin öğrenilmesinde eski bilgilerin kullanılması gerektiğini ve bilgilerin özümlenmesinin gerçekleşmesi gerektiğini söylemektedir (IHMC, 2003). Anlamlı öğrenmenin gerçekleşmesi için üç koşul ortaya koymuştur. Bunlar;
 Eğitim-öğretim materyalleri, öğrenen kişilerin dilinde, açık ve örneklerle pekiştirilmeli ve bunlar öğrenenin eski bilgilerine nakledilebilir olmalıdır. Kavram haritaları, genel düşünceler ya da özel-belirli kavramların öğretilmesinde eski bilgilerle bağlantı kurularak, kavramsal yapıların geliştirilmesine yardımcı olur ve öğrenmenin anlamlı bir şekilde gerçekleşmesini sağlayabilirler.
 Yeni bilgi öğrenen kimse, konu ile ilgili eski bilgilere sahip olmalıdır. Kişi 3 yaşından itibaren, öğrenmeyi gerçekleştirmeye başlar. Böylece, ileriki yaşlarda da her yeni bilgiyi nakledebileceği eski bilgilere sahip olabilmektedir. Bu yüzden, bireyde bilgi yapısı oluşturulurken dikkatli olunmalıdır.
 Öğrenmekte olan birey, anlamlı öğrenmeyi seçmelidir. Öğreticinin yaptığı tanımlar ya da önerme sözcükleri ve ölçme araçları basit olmalıdır. Böylece hem öğrenci eski bilgilerini çağırarak yeni bilgileri anlamlandırabilir hem de öğretici, öğrenicinin motivasyonunu kontrol altında tutabilir. (Holden, 1992).
Kavram haritaları, bir öğrenme-öğretme aracı olduğu kadar, bir değerlendirme yöntemi olarak da kullanılır. Öğrencilerin varolan kavramları yeni kavramlarla ilişkilendirme becerilerini ölçmeye yönelik araçlar kavram haritaları yardımıyla kolayca oluşturulabilir. Böylece öğrenciler cesaretlendirilerek, anlamlı bir öğrenmenin gerçekleşmesi sağlanabilir (Novak&Gowin, 1984; Novak, 1990, Mintzes, Wandersee ve Novak, 2000).
Kavramlar, Bağlantılar, Önermeler
Kavram haritaları, bilgiyi düzenlemek ve simgeleştirmek için geliştirilmiş bir yöntemdir. Kavramlar kutulara yazılarak, birbirleri ile olan ilişkileri doğrultusunda bağlantıları, çizgilerle belirtilir. İki kavram arasındaki ilişkinin yönüne göre bu çizgilerin ok yönü de belirlenir.
Kişi, bu kavram haritasına bakarak, kavramların düzeni doğrultusunda kavramı tanımlar, isimlendirmede hata varsa gerekli düzeltmeyi yapmak üzere bunu bildirir. Kavramlar için isimlendirme genellikle bir kelimeden oluşur, nadir olarak bu bir simge de olabilir. Seçilen kelime ya da simge, kavramı tam olarak ifade etmelidir. Her kavram iki ya da daha fazla kavramla bağlantı içinde olmalıdır. Bağlantılarda iki kavramın birbiriyle ilişkisini ifade eden bir bağlaç kullanılır(Novak ve Wandersee, 1991). Birbiriyle ilişkili iki kavram bu bağlaç yardımıyla bir “önerme” oluşturur.

Kavramlar ve önermeler herhangi bir alandaki bir bilgi için temel yapı taşlarıdır. Kavramları, bilginin atomları, önerileri de molekülleri olarak düşünebiliriz. Bunlar, yaratıcı düşünmenin gerçekleşebilmesi için önem taşırlar.
Kavram haritalarının başka bir karakteristiği, kavramların, harita üzerinde üst kısımda yer alan en kapsamlı ve en genel kelimelerden, haritanın alt kısmında yer alan daha karmaşık ve daha az kapsamlı kavramlara doğru hiyerarşik olarak düzenlenmiş olmasıdır. Böylece bir kavramdan anlam çıkarmaya çalışan kişiler için kavram haritaları iyi bir yol gösterici olmaktadır.
Kavram haritalarının önemli bir diğer karakteristiği, “çapraz bağlantılar”dır. Bunlar, kavram haritasının farklı alanlarındaki kavramlar ve önermeler arasında ilişki kurmaktadır. Çapraz bağlantılar, bilgilerin birbirleriyle nasıl ilişkilendirildiklerini belirlemeye yardımcı olur. Yeni bilgilerin oluşturulmasında, genellikle çapraz bağlantılar kullanılarak eski bilgilerden yeni bilgiye ulaşılması sağlanır. Kavramlar arasındaki bağlantıyı temsil eden ve hiyerarşik yapısı iyi düzenlenmiş bir haritanın ortaya konması ve çapraz bağlantıların kullanılıyor olması yaratıcı düşünce oluşturma sürecini destekleyen iki önemli etkinliktir(IHMC, 2003).
Kavram Haritası Oluşturma
İyi bir kavram haritası oluşturabilmek için, öğrenicinin çok iyi bildiği kavramları-bilgileri seçmek gerekmektedir. Kavram haritaları, bir bütünün parçalarını aktarmada, uzun bir metnin ana fikrini ortaya koymada veya bir sorunun bölümlerini tanımlamada oldukça etkilidir. Kavram haritalarının hiyerarşik bölümlerini kararlaştırmak için bütünü ele almak gerekmektedir.
Bütün belirlendikten sonraki adım, bu bütüne ulaşmayı sağlayacak anahtar terimleri bulmaktır. Yardımcı terimler listelenir ve en basit olandan en karmaşık olana doğru sıralanır. Kimi zaman, kavramlar bu şekilde derecelendirilerek listelenip bırakılmaktadır. Ancak, derecelendirerek listelemek yeterli değildir. Bu derecelendirme sadece, kavram haritasının oluşum sürecine başlamaktır.
Sonraki adım, kavram haritasına giriş yapmaktır. Bu işlemi, haritayı oluşturan kişi isterse, bu amaçla geliştirilmiş yazılımlar kullanarak gerçekleştirebilir. Bu amaçla geliştirilen programlar, kavram haritası oluşturma ve hiyerarşik yapıyı şekillendirme, ilişkileri kurma gibi bir çok konuda kolaylık sağlamaktadırlar.
Başlangıç için bir “ilk kavram haritası” oluşturulduktan sonra, tekrar gözden geçirilmesi gerekmektedir. İyi bir kavram haritası için, bu ilk haritanın en az 3 kez kontrol edilmesi gerekir.
İlk harita oluşturulduktan-tasarlandıktan sonra, çapraz bağlantılar kurulmaya başlanmalıdır. Bu bağlantılar, alanların birbirleri ile nasıl bir ilişki içinde olduğunu göstermek için kurulur(IHMC, 2003). Sonunda kavram haritası, alanlar arasındaki bağlantıları da kurularak tamamlanmış olur. Çapraz bağlantıları kurmak, bütün kavramları içeren alanların birbirleri ile ilişkilerini ortaya koymak ve bağlantı yönlerini belirlemek için önem taşımaktadır. Çapraz bağlantılar, anlamlı öğrenmenin gerçekleşebilmesi için, kavramlar arasındaki ilişkileri sembolize eder. Kavram haritası hazırlama amacıyla kullanılan çeşitli yazılımlar bulunmaktadır. Bu yazılımlar yardımıyla bir ya da daha fazla kullanıcı büyük boyutlarda kavram haritaları hazırlayabilmektedir.
* Anadolu Üniversitesi, Açık öğretim Fakültesi Bilgisayar Destekli Eğitim Birimi
Makalenin tamamına erişmek için tıklayınız:
https://www.academia.edu/1777463/E-Ogrenme_Sistemlerinin_Tasariminda_Kavram_Haritalari_Ogrenme_Nesneleri_ve_Egitim_Yonetim_Sistemlerinin_Rolu